Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe

Door José Nanninga, docent en mentor opleidingen Kind & Gezin

Sinterklaas is weer in het land! Dat betekende vroeger dat we zaterdagavond onze schoenen gingen zetten, liedjes gingen zingen en zondagochtend blij en verrast onze pakjes gingen openen. Ongeacht de leeftijd, hoort die schoentraditie er voor ons bij.
Inmiddels zijn mijn kinderen 10, 12 en 14 jaar en hebben de cadeautjes en verwachtingsvolle blikken op pakjesavond plaatsgemaakt voor surprises en hilariteit.

Sinterklaas als opvoeder

Ik herinner mij een pakjesavond te midden van een vriendengroep, compleet met Sint en Piet. Sint vraagt alle kinderen om één voor één op schoot te komen zitten. Dan leest hij uit zijn rode boek de teksten voor die hem door de ouders vooraf zijn ingefluisterd. En zo hoort ieder kind hoe lief, leuk, knap en sportief het is, krijgt het een cadeautje, een handvol pepernoten en gaat het geheel tevreden terug naar zijn plek.

Als Sint het woord ‘gehoorzaam’ gebruikt, verscherpt mijn aandacht. Dan hoor ik Sint met een van de kinderen afspreken dat het beter moet luisteren naar zijn ouders, geen ruzie meer mag maken met zijn broertje en voortaan netjes de groenten moet opeten. Gedurende de avond keert dit tafereel een aantal keer terug. Wat ik zie en hoor is dat kindervriend Sint wordt ingezet als plaatsvervangende opvoeder en het systeem van straffen en belonen door de ouders krijgt ingefluisterd. Mijn hart als moeder en kindercoach protesteert hevig.

Waarderen en stimuleren vs. lekkers en de roe

Thuis duik ik in mijn boekenkast en lees nog eens de samenvatting van het boek ‘Opgroeien in vertrouwen’ van Justine Mol. Kun je kinderen opvoeden en grenzen stellen zonder hen te straffen of belonen? Ja, dat kan. Belonen en straffen zijn vormen van manipulatie. Dat is het uitgangspunt van dit boek. Door een kind te belonen met een snoepje, hoop je dat het zich de volgende keer ‘goed’ gedraagt. Het resultaat is echter dat kinderen bepaald gedrag vertonen om snoepjes te verdienen. Dat doen ze niet van uiteen innerlijke motivatie. Als we ‘belonen’ vervangen door waarderen, belangstelling tonen en stimuleren, dan kan die innerlijke motivatie weer terugkomen. Kinderen die opgroeien zonder straffen en belonen leven in het nu, durven fouten te maken en blijven nieuwsgierig en open. Ze hebben zelfvertrouwen en als iets mislukt, gaan ze rustig ontdekken hoe het anders kan.

Zelfvertrouwen

Zelfvertrouwen is een thema dat mij al bezighoudt zolang ik me kan herinneren. Een van de manieren waarop je je kind helpt het zelfvertrouwen te versterken, is door het te helpen zichzelf te leren kennen. Dan kan het de eigen kwaliteiten, mogelijkheden, kenmerken, wensen, gevoelens, voorkeuren, beperkingen en grenzen ontdekken en waarderen.

Maar wordt die ontdekkingstocht dan verstoord door straffen en belonen? Ik denk van wel. Zelf geef ik sterk de voorkeur aan laten ontdekken in plaats van conditioneren. Hoe faciliteer je als ouder en opvoeder die ontdekkingstocht van je kind dan? Geef je kind de ruimte om te ontdekken! En nodig je kind uit om zijn wensen, gevoelens en voorkeuren kenbaar te maken, net zoals je jezelf toestaat om jouw wensen, gevoelens en voorkeuren aan je kind kenbaar te maken.

Geweldloos communiceren

Communiceren dus! En meer specifiek: verbindend of geweldloos communiceren. Bij geweldloze communicatie richten we ons op wat wijzelf en wat de ander waarneemt en voelt, wat de onderliggende behoeftes zijn en wat we beiden graag zouden willen. Als we de nadruk op het communiceren van gevoelens en behoeftes leggen, blijven we in verbinding met elkaar. En deze verbinding geeft ruimte voor een oplossing die de behoeftes van ons beiden vervult.

Straffen en belonen daarentegen gaat volgens mij voorbij aan de gevoelens en behoeftes van het kind. En het is maar zeer de vraag of dat de gevoelens en behoeftes van de ouder of opvoeder echt bevredigt. Waar kies je voor: macht uitoefenen of verbinding ervaren? Conditioneren of je kind zichzelf laten ontwikkelen in de nabijheid van de ouder of opvoeder? Kies je voor een Sinterklaas als opvoeder of als kindervriend? Ik houd het graag bij het laatste.

(Blog uit 2013, geschreven door José Nanninga)